Door Thijmen Sprakel       Docent & Onderwijsinnovator
Inleiding

Een baan voor het leven bestaat niet meer zegt hoogleraar Aukje Nauta1, bijzonder hoogleraar Employability in Arbeidsrelaties aan de UvA. Randstad directeur Reiant Mulder2 zegt dat twintig jaar op dezelfde plek werken in deze tijd een zeldzaamheid is. Robotisering en automatisering zorgen ervoor dat banen in een rap tempo verdwijnen3. De robotisering beperkt zich niet alleen tot de industrie. In de zorg wordt reeds geëxperimenteerd met sociale robots om te kijken of ze taken van verplegend personeel kunnen overnemen4. De werknemers in de financiële sector worden hard getroffen door de digitalisering van werkprocessen5,13,15. Fintech (Financiële technologie) bedrijven spinnen garen bij de digitalisering van banken. Ook advocaten en doctoren krijgen te maken met de digitalisering van hun beroep. Robots zijn immers veel beter en sneller in het analyseren van grote hoeveelheid data6.

Mensen die roepen dat creatieve beroepen veilig zijn voor robotisering en digitalisering opgepast: de eerste muziek geschreven door kunstmatige intelligentie is al een feit: https://youtu.be/LSHZ_b05W7o  Als afgestudeerd musicus kan ik beamen dat het van goede kwaliteit is en voldoet aan de basisprincipes van een standaard popliedje. Klassieke muziek? Geen probleem: https://youtu.be/t6WeiyvAiYQ Kunstschilders zijn ook niet meer veilig: https://youtu.be/H0c8qpCPgs0 .

Sinds Donald Trump aan de macht is haalt de term fake news vaak de media. Ondertussen is er software ontwikkeld die in staat is zelf nieuwsberichten te schrijven7. Is dat echt nieuws? Is dat echt onafhankelijk? Wat is echt en wat is nep? Dit artikel zal niet pogen hier een antwoord op te geven, maar wil met deze voorbeelden illustreren dat werkenden geen zekerheden meer hebben als het gaat over hun baan.

 docenten

21e eeuwse vaardigheden

Waar vroeger leerlingen onderricht kregen in vakken die hen voorbereidde op een leven(lang) als fabrieksmedewerker, bankmedewerker of een ander (zeker)beroep moeten  leerlingen nu onderricht krijgen in het omgaan met disruptieve markten, robotisering en digitalisering van werk. De zogenaamde 21ste eeuwse vaardigheden geven leerlingen en werknemers handvatten bij het ontwikkelen van vaardigheden die van belang zijn bij het functioneren in de maatschappij van nu en morgen. Stichting leerplanontwikkeling9 heeft onderstaand model ontwikkeld.

Schermafbeelding 2017-03-03 om 17.31.41

P21, een organisatie uit de Verenigde Staten die zich geheel richt op 21e eeuwse vaardigheden, heeft het onderstaande model ontwikkeld10.

Schermafbeelding 2017-03-03 om 19.56.48

Er is veel overlap tussen beide modellen. Het bovenstaande model praat over de 4 C’s. Critical thinking, communication, creativity en collaboration. Het model van SLO hanteert deze begrippen ook. Informatievaardigheden, mediawijsheid en computervaardigheden zijn ook in beide modellen terug te vinden.

Sustainable Citizenship

Ik kan mij goed vinden in beide modellen op ‘computational thinking’ na. Ik denk namelijk dat het niet voor álle leerlingen relevant is. Ik heb in mijn model (zie figuur 3) computational thinking vervangen door sustainable citizenship, omdat ik denk dat we meer dan ooit de taak hebben na te denken over de toekomst en het behoud van de aarde. Leuk dat de NASA zeven planeten ontdekt heeft waar misschien leven mogelijk is11, maar 39 lichtjaren zijn nog altijd niet te overbruggen met menselijke technologie en tegen de tijd dat de technologie er is, is de aarde al lang ter ziele. Het onderwerp sustainable citizenship zal in een ander artikel belicht worden.

Job Seeking Skills

De vaardigheid die ik mis in deze modellen is ‘werk zoeken’ of in het Engels Job Seeking skills (Het onderwijs smult van Engelse terminologie). Nu op grote schaal geconstateerd wordt dat een vaste baan geen garantie meer is in de nabije toekomst is het zaak dat men tijdig vaardigheden ontwikkelt om van de ene naar de andere baan te komen. Dat dat niet vanzelf gaat ondervinden honderdduizenden mensen op dit moment in Nederland. Kijk naar de oud-werknemers van de V&D, de ING, de ABN, de belastingdienst en winkeliers die hun business verliezen aan webwinkels. Het UWV14 verwacht dat er eind 2017 ongeveer 387.000 mensen in de ww zitten. Mensen die hun Job Seeking Skills zullen moeten inzetten om aan nieuw werk te komen. 

Een baan zoeken gaat niet vanzelf. Ook ik heb dat aan den lijve ondervonden tijdens een sollicitatie tot teamleider en inspecteur van de onderwijsinspectie. Als sollicitant moet je een brief kunnen schrijven, een cv kunnen inrichten, jezelf kunnen promoten tijdens een sollicitatiegesprek, kunnen netwerken en misschien wel het moeilijkste van allemaal: weten wat je wil en wat je nog meer kan behalve het werk dat je tot nu toe altijd gedaan hebt. We zitten in een transitie van een tijdperk waarin nog steeds een groot aantal mensen werk heeft voor het leven naar een flexibele arbeidsmarkt waar mensen vaker van baan zullen moeten wisselen12. Werk voor het leven betekent dat mensen zichzelf vaak voorstellen met: ik ben secretaresse of ik ben stratemaker. Maar wat als je dat niet meer kán zijn omdat je baan officieel een robotbaan geworden is? Wat BEN je dan? Je BENT geen stratemaker, maar je legt straten aan. Je zou ook best kunnen schilderen of verkoper kunnen zijn in een winkel. Deze mindshift is van groot belang in de toekomst. Van een fixed mindset naar flexible mindset stel ik voor. In onderstaand figuur neemt de vaardigheid Job Seeking Skills een gelijkwaardige plaats in ten opzichte van de andere 21e eeuwse vaardigheden.

Schermafbeelding 2017-03-03 om 17.44.16

Figuur 3. 21e eeuwse vaardigheden volgens EduKitchen.

LOB & flexible mindset

Loopbaanoriëntatie en –begeleiding (LOB) op scholen heeft te vaak tot doel leerlingen te begeleiden naar een bepaald beroep. LOB zou leerlingen ook de vraag moeten voorhouden ‘Wat als dat beroep niet meer bestaat?’ of ‘Wat als dat beroep is vervangen door een robot?’ Een mens kan veel meer dan alleen loodgieten, taxi rijden, secretaressewerk, etc. Dat komt mooi uit, want op de veelzijdigheid van de mens zal in de toekomst meer en meer nadruk worden gelegd. In plaats van een baan voor het leven zal met nu moeten wennen aan een leven vol banen12. Het zijn vaak de beperkende denkkaders die een leerling of werknemer zelf ontwikkeld heeft die ervoor zorgen dat ze denken dat ze aan een carrièrepad of baan vastzitten omdat het nou eenmaal hetgeen is waarvoor men heeft geleerd. Het ontwikkelen van een flexible mindset en Job Seeking Skills kan niet alleen worden overgelaten aan het vak Nederlands of Engels waar leerlingen één keer per jaar een sollicitatiebrief moeten schrijven en dan vooral beoordeeld worden op grammatica en stijl. Daarmee beschikt een leerling slechts over een zeer klein deel van het totale sollicitatiespectrum. Netwerken, jezelf presenteren, afwijzingen incasseren en strategieën aanpassen zijn allen zaken die bij het solliciteren komen kijken. Job seeking skills, en wat mij betreft alle 21e eeuwse vaardigheden, zouden als een rode draad door de verschillende curricula van opleidingen heen moeten lopen. Het is een verantwoordelijkheid van álle docenten om deze vaardigheden bij leerlingen te ontwikkelen. Of docenten zelf over deze vaardigheden beschikken is weer een heel andere discussie.

Ik heb willen benadrukken dat sollicitatievaardigheden een van de vaardigheden van de 21ste eeuw zijn en daarmee door scholen geagendeerd moeten worden. Waar het bedrijfsleven al lang bekend is met termen als lean, agility, blockchain en disruptie blijft een groot deel van het middelbaar- en vervolgonderwijs hopeloos achter door leerlingen op een zeer ouderwetse manier onderwijs aan te bieden. Als je als pas afgestudeerde student van het ouderwetse onderwijssysteem (uiteraard bestaan er ook scholen die wél lean, agile en disruptief zijn) in het nieuwerwetse bedrijfsleven belandt, begin je met achterstand. Een agile werknemer kan inspelen op de veranderende arbeidsmarkt en heeft strategieën ontwikkeld om van programmeur naar stratemaker of van docent naar pijpfitter over te stappen. Ten minste, als die beroepen dan nog bestaan…

21steeuw

Geraadpleegde Bronnen (nummers corresponderen met de nummers in het artikel)

  1. A+O Metalekctro (2015). Een baan voor het leven bestaat niet meer. Special Duurzame inzetbaarheid & Sociale Innovatie, 8-9. Gedownload op 3 maart 2017, van http://www.ao-metalektro.nl/images/AON2015/special_DI/AO_Nieuwsbrief_Special_mrt2015.pdf
  2. Randstad (2016). Werkend Nederland gelooft niet meer in baanzekerheid. Geraadpleegd op 3 maart 2017, van https://www.randstad.nl/over-randstad/pers/persberichten/2016/07/werkend-nederland-gelooft-niet-meer-in-baanzekerheid
  3. Frey, C. B. & Osborne, M. A. (2013). The future of employment: How susceptible are jobs to computerization?. Engeland, Oxford: Oxford Martin School.
  4. Seniorweb (2016). De zorgrobot, wat is het?. Geraadpleegd op 3 maart 2017, van https://www.seniorweb.nl/artikel/de-zorgrobot-wat-is-het
  5. Nos (2017). Massaontslag financiële sector vrijwel geruisloos voltrokken. Geraadpleegd op 3 maart 2017, van http://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2154821-massaontslag-financiele-sector-vrijwel-geruisloos-voltrokken.html
  6. Van Noort, W. (2015). De robot wordt eerder arts of advocaat dan kapper. NRC. Geraadpleegd op 3 maart 2017, van https://www.nrc.nl/nieuws/2015/10/31/de-robot-wordt-eerder-arts-of-advocaat-dan-kapp-1551614-a1193442
  7. Jenkin, M. (2016). Written out of the story: the robots capable of making the news. The Guardian. Geraadpleegd op 3 maart 2017, van https://www.theguardian.com/small-business-network/2016/jul/22/written-out-of-story-robots-capable-making-the-news
  8. Onderwijsraad (2016 ). De volle breedte van onderwijskwaliteit: van smal beoordelen naar breed verantwoorden. Den Haag: Onderwijsraad.
  9. Thijs, A., Fisser, P. & Van der Hoeven, M. (2014). 21e eeuwse vaardigheden in het curriculum van het funderend onderwijs. Enschede: SLO.
  10. P21 (2017). Framework for 21st century learning. Geraadpleegd op 3 maart 2017, van http://www.p21.org/our-work/p21-framework
  11. Redactie HNL (2017). NASA ontdekt zeven aardachtige planeten, leven mogelijk op drie ervan. HLN. Geraadpleegd op 3 maart 2017, van http://www.hln.be/hln/nl/961/Wetenschap/article/detail/3087699/2017/02/22/NASA-ontdekt-zeven-aarde-achtige-planeten-leven-mogelijk-op-drie-ervan.dhtml
  12. Servicepunt LOB mbo (2016). Handreiking loopbaanoriëntatie en –begeleiding in het mbo. Woerden: MBO Diensten.
  13. UWV(2016). Perspectieven voor WW-ers vanuit de financiële dienstverlening. Geraadpleegd op 3 maart 2017, van http://www.uwv.nl/overuwv/Images/Perspectieven%20voor%20WW%20uit%20de%20financiële%20dienstverlening.pdf
  14. UWV (2016). UWV arbeidsmarktprognose 2016-2017: Ruim 200 duizend banen erbij in twee jaar tijd. Geraadpleegd op 3 maart 2017, van http://www.uwv.nl/overuwv/kennis-cijfers-en-onderzoek/arbeidsmarktinformatie/uwv-arbeidsmarktprognose-2016-2017–ruim-200-duizend-banen-erbij-in-twee-jaar-tijd.aspx
  15. PWC (2015). Digitalisering en robotisering vragen om employability: De toekomst van de arbeidsmarkt in de zakelijke en financiële dienstverlening. Geraadpleegd op 3 maart 2017, van https://www.pwc.nl/nl/assets/documents/pwc-arbeidsmarkt-digitalisering-robotisering-employagility.pdf