Door Thijmen Sprakel,  Docent & onderwijsinnovator

De leerling centraal! Welke school roept dat niet? Bij ons hebben de leerlingen veel te kiezen. Welke school roept dat niet? Iedere leerling is uniek! Ook die komt vaak langs. Maar hoe staat die leerling dan centraal? Wat hebben leerlingen dan te kiezen? Behandelt de school de leerling dan ook werkelijk als een uniek individu? In de praktijk blijkt de unieke leerling maar al te vaak net zo uniek te zijn als een haring in een ton. Busopstelling, PTA’s, jaarroosters, docenten en schoolleiders slagen er nog te weinig in om de leerling als een uniek individu te zien met unieke leerbehoeften, -doelen en –wensen. Maar er is hoop! En die hoop komt, zoals zo vaak, uit Scandinavië. Zweden om precies te zijn. Kunskapsskolan is een onderwijsconcept dat de leerling echt centraal zet. Hoe ze dat doen werd op woensdag 22 maart tijdens het jaarlijkse Kunskapsskolan Congres gedemonstreerd door vele onderwijsprofessionals uit Nederland, Zweden en Engeland.

Om 08.30 stroomt Fort Voordorp te Utrecht langzaam vol. Vierhonderd enthousiastelingen uit het Nederlandse, Zweedse, Duitse, Belgische en Engelse onderwijsveld verzamelen zich in het prachtige ford om te geïnspireerd te worden door verhalen van Kunskapsskolan-scholen wereldwijd. Fort Voordorp was ooit onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, een verdedigingswerk dat zijn tijd ver vooruit was. Het ford en Kunskapsskolan hebben beiden gemeen dat ze alleen door samenwerking en innovatiekracht tot hun volle potentieel komen en daarmee was het ford een prachtige locatie om het congres te houden.

Om 09.30 gaf Raymond van Kerkvoorden, directeur Kunskapsskolan Nederland, de aftrap met een welkomstwoord. Raymond herinnerde het publiek eraan dat Kunskapsskolan Nederland in 2014 het eerste congres in een zaaltje aan de oude gracht in Utrecht hield met zo’n zestig deelnemers. Nu drie jaar later schuiven er vierhonderd mensen aan.

                          Openingswoord door Raymond van Kerkvoorden

Raymond lichtte de principes van Kunskapsskolan toe. Hij bracht ons ook mee naar zijn vroege jeugd waarin hij als gemiddelde leerling eigenlijk nooit werd gevraagd naar zijn persoon, behoeften en ambities en hoe dit thema hem motiveerde om met Kunskapsskolan Nederland ook de gemiddelde leerling een gezicht en een stem te geven. Alle leerlingen hebben behoefte aan aandacht, waardering en een welgemeende dialoog met hun docent; dat geldt voor de achterhoede, de middenmoot én de voorhoede. Raymond besloot zijn openingswoord met het refereren naar Gert Biesta, onderwijsfilosoof en pedagoog. Biesta zegt in zijn boek ‘The Beautiful Risk of Education’ dat het onderwijs de taak heeft studenten op te leiden in drie doeldomeinen: Kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming.

Bron: bol.com

De laatste jaren is het onderwijs doorgeslagen naar de Kwalificatiekant en zijn socialisatie en persoonsvorming op de achtergrond geraakt. Dat komt omdat de overheid scholen voornamelijk beoordeelt op meetbare, cognitieve resultaten. Gert Biesta zegt in zijn boek dat school een plek moet zijn voor de echte dialoog en een plek waar leerlingen ruimte krijgen om fouten te maken. Het is tijdens de dialoog met medeleerlingen en docenten dat het echte leren plaatsvindt. Het systematisch willen uitbannen van fouten in het onderwijssysteem door verschillende overheden en sommige onderwijsbesturen heeft ervoor gezorgd dat de dialoog met de leerling volledig is verdwenen uit de meeste klaslokalen en daarmee aan de kern van hoe leren echt plaatsvindt voorbij wordt gegaan. Kunskapsskolan Nederland zet in op alle drie de doeldomeinen. Kwalificatie door de kerndoelen en eindtermen te vertalen naar duidelijke persoonlijk haalbare en meetbare leerdoelen voor de leerling. Socialisatie door leerlingen actief te laten samenwerken in hun leerproces en hen daarbij de eigen verantwoordelijkheid te geven die bij hen past en tot slot de persoonsvorming door wekelijks écht de dialoog aan de gaan met student om te praten over ambities, leerdoelen, leerstijlen om zo te kijken wie de student is (als persoon) en hoe het onderwijs daarop zou kunnen inspelen.

Na de plenaire opening was het tijd voor het keuzemenu. De deelnemers hadden gedurende de dag de keuze uit maar liefst 32 presentaties van ervaringsdeskundigen uit Nederland, Zweden en Engeland. De workshops waren verdeeld over vier rondes. Na ronde twee was gelegenheid om te lunchen en te netwerken.

Torbjörn Bindekrans tijdens het congres

Enthousiasme

Wat mij opviel tijdens de verschillende presentaties was het enthousiasme waar men mee sprak. Ik had niet het idee dat het hier ging om een verkooppraatje. Men was oprecht enthousiast omdat het concept aanslaat en werkt. Resultaten in Zweden laten zien dat Kunskapsskolan scholen boven het landelijkgemiddelde scoren op toetsen en nationale examens volgens Fredrik Lindgren, directeur van Kunskapsskolan.

Fredrik Lindgren Directeur Kunskapsskolan

Maar het belangrijkste vind ik nog het feit dat leerlingen een andere mindset hebben dan op veel andere scholen. Leerlingen weten waarom ze iets leren en kunnen dat aan anderen uitleggen. Leerlingen beschikken over een growth mindset en beseffen dat de wereld is wat je er zelf van maakt vertelt John Baumber in zijn presentatie over Kunskapsskolan in Engeland.

John Baumber van Kunskapsskolan UK

Er wordt ingezet op 21st century skills zonder deze expliciet zo te noemen en daarmee zijn leerlingen klaar voor de digitale en disruptieve samenleving.

Ontsteek het vuur

Gert Biesta zegt dat leerlingen geen leeg vat zijn dat gevuld moet worden. Nee, als je echt wil dat leerlingen leren, ontsteek dan het vuur in ze. En dat is nou precies de taak van de docent. Hoe krijg je die vlam aan? Daar kom je achter door regelmatig in gesprek te gaan met de leerling én de ouders. Daar kom je nooit achter door voor de klas te gaan staan en alleen maar te zenden en aan het einde van het hoofdstuk middels een toets te kijken of de studenten jouw verhaal kunnen reproduceren. De sleutel is de dialoog. Echt naar elkaar luisteren en elkaar écht zien, dát is de kern van Kunskapsskolan. Een onafgebroken dialoog tot en met het eindexamen aan toe. 

Hoe maak je in hemelsnaam tijd vrij om met 30 leerlingen in een klas de dialoog aan te gaan, iedere week, 15 minuten lang? Kunskapsskolan Nederland helpt scholen bij het herinrichten van de onderwijskundige processen zodat docenten de tijd kunnen vinden voor dit soort coachingsgesprekken. Zo wordt er kritisch gekeken naar het jaarklassensysteem. Het jaarrooster zorgt er namelijk voor dat leerlingen geen onderwijs op maat krijgen, maar one-size-fits-all-onderwijs volgen. Iedereen doet nu (bijvoorbeeld) Nederlands op F1 of Engels op A2 terwijl er in diezelfde klas leerlingen zitten die behoefte hebben aan een lager of hoger niveau. ‘Door anders naar een rooster te gaan kijken kan een school aansluiten bij de niveaus en behoeften van iedere individuele leerling en zelfs tijd winnen voor bijvoorbeeld persoonlijke coaching ‘ zegt Marije Ijsseldijk van Kunskapsskolan Nederland. Zij laat in haar presentatie zien hoe een lesdag eruit kan zien en hoe deze aansluit bij wensen van iedere individuele leerling.

Marije Ijsseldijk, Kunskapsskolan Nederland

En niet alleen sluit het aan bij de persoonlijke behoeften van leerlingen, het voorkomt ook nog eens lesuitval om dat je als team verantwoordelijk bent voor het verloop van de lesdag. Het individueel doen van hetzelfde kunstje voor de klas dag in dag uit is voorbij. Alleen in teamverband kan dit concept slagen. Naast het herinrichten van de onderwijskundige randvoorwaarden biedt Kunskapsskolan hulp in de vorm van scholing van docenten in coachingsvaardigheden en leerdoelgericht onderwijs.

Tijd voor een maatwerkdiploma

Kunskappskolan Nederland streeft ernaar iedere leerling onderwijs op maat te bieden. Dat kan dus betekenen dat een leerling 6 vakken op 6 verschillende niveaus volgt. Helaas kent het Nederlandse onderwijs nog geen maatwerkdiploma waarbij ieder vak op bijvoorbeeld referentieniveau wordt afgesloten. Paul Rosenmuller pleit al tijden voor een dergelijk diploma, maar voorlopig lijkt het er niet van te komen.

Paul Rosenmöller. Bron: amweb.nl

Tot die tijd krijgt een leerling een diploma op het niveau van het vak dat op het laagste niveau afgesloten is. Doodzonde zeg ik persoonlijk. Om dit soort maatwerk diploma’s van waarde te laten zijn is het ook zaak dat vervolgopleidingen hun toelatingseisen gaan flexibiliseren. Vraag als vervolgopleiding dus niet meer expliciet om een mavo-, havo-, of vwo-diploma, maar kijk als vervolgopleiding welke vakken relevant zijn voor de studie. Als ik bijvoorbeeld de docentenopleiding Nederlands wil volgen en Nederlands op vwo-niveau heb afgesloten en Engels op basis beroepsniveau, dan heb ik een basisberoepsdiploma gehaald. Een vervolgstudie zou mijn Nederlands niveau moeten erkennen en mij gewoon toe moeten laten tot hun opleiding Nederlands en niet mij moeten afrekenen op mijn gebrekkige Engelse vaardigheden want deze zijn voor de studie Nederlands immers niet relevant. Geef mensen kansen om hun talenten te ontwikkelen en staar je als opleidingsinstituut niet blind op onderontwikkelde vakken of vaardigheden. Hierdoor zet je mensen onnodig buitenspel en ontneem je ze de kans om op een volwaardige manier deel te nemen aan de samenleving.

Birgitta Ericson Award

Na vier geslaagde presentatierondes was het woord weer aan Raymond van Kerkvoorden. Hij bracht een ode aan Birgitta Ericson. Birgitta Ericson heeft (samen met Torbjörn Bindekrans) een leidende rol gespeeld bij het ontwikkelen van de pedagogische en didactische visie van Kunskapsskolan. Vorig jaar overleed Birgitta op 59-jarige leeftijd.

Birgitta Ericson & Torbjörn Bindekrans. Bron: Kunskapsskolan.com

Raymond noemt Birgitta in één zin met Maria Montessori en Helen Parkhurst (Grondlegger Daltononderwijs). Zij heeft met haar visie een enorme impact gehad op Kunskapsskolan en het Zweedse onderwijs in het algemeen. Zichtbaar geëmotioneerd vertelt Raymond over de drie jaar dat hij intensief met haar samengewerkt heeft. Om haar gedachtengoed en persoon te eren is de Birgitta Ericson Award in het leven geroepen. Deze award gaat naar een persoon die zich binnen en buiten de eigen onderwijsinstellig op bijzondere wijze heeft ingezet om gepersonaliseerd leren vorm te geven. Een deskundige jury heeft Hanneke La Rivière van het Kennemer College tot winnaar uitgeroepen.

Hanneke La Rivière ontvangt de Birgitta Ericson Award uit handen van Kunskapsskolan CEO Cecilia Carnefelt

Hanneke zei in haar dankwoord dat ze trots is op haar team waarmee ze samen gepersonaliseerd leren vorm heeft gegeven binnen en buiten haar organisatie.

Kids Report

De dag werd afgesloten met een videoverslag van twee brugklasleerlingen Madee & Maaike die gedurende de dag gasten van het congres geïnterviewd hadden en een impressie gaven van het verloop van het congres. Ze lieten zien dat ze beschikken over uitstekende interviewvaardigheden en met hun kinderlijke onschuld op een luchtige manier reacties bij bezoekers konden ontlokken. De mannen van de videobewerking hadden in razend tempo een videoverslag ge-edit met kekke muziek en mooie beeldeffecten. Dit resulteerde in een prachtig videoverslag dat hier te zien is: https://www.facebook.com/search/top/?q=kunskapsskolan%20nederland%20congres%20-%2022%20maart%202017

Marleen Lemstra, Rob Feenstra en Hanneke La Rivière van het Kennemer College zijn KED-pioniers in Nederland.

Tot slot

Het was een goed georganiseerd congres met uitstekende catering en daar bovenop prachtig weer. Ook dat droeg bij aan de uitstekende sfeer. Ik denk dat we aan het begin staan van een beweging die Nederland wel moet veroveren willen we recht doen aan de unieke en mooie eigenschappen van ieder individu in het Nederlandse onderwijs. Dat is niet makkelijk, maar moeilijk. Net als stemrecht, democratie, recht op onderwijs en gezondheidszorg is gepersonaliseerd onderwijs een recht waar wij allen voor moeten strijden. Dat wordt een strijd die facilitair gezien niet moeilijk is. Portals, lesruimtes, roosters, die zijn zo aan te passen. De strijd die het Nederlandse onderwijs moet gaan voeren zit op een ander vlak. Het is de mindset van onderwijzend Nederland (docenten, OOP, schoolleiders) die moet veranderen. Van een fixed naar een growth mindset, zowel bij leerlingen als docenten. Dit is een noodzakelijke transformatie. Hoe kunnen we leerlingen leren mee te veranderen met alle ontwikkelingen in de maatschappij als wij docenten dat zelf niet kunnen? Docenten zijn een rolmodel, of ze dat nou willen of niet. Door vast te houden aan oude gewoontes-of ze nou werken voor een docent persoonlijk of niet-laat je aan studenten zien zelf niet over veranderkracht te beschikken.

Van docent naar coach en van zender naar ontvanger. Dat is de grootste uitdaging. Hoe doen we dat? Door naar elkaar te luisteren. Echt te luisteren en niet tijdens het praten van de ander je volgende zin al in je hoofd formuleren. Door onderwijskundig leiderschap van schoolleiders die de dialoog aangaan met hun docenten en echt luisteren en het team voorgaan in het veranderproces zonder ze uit het oog te verliezen. Een quote die hier mooi op aansluit is van Michael Jordan:

‘There is no ‘i’ in team, but there is in win.’

Onderwijs is lange tijd een aanjager geweest van emancipatie. En dat kan het nog steeds het geval zijn. Emancipatie in de zin van vrijheid in onderwijs. Los van het oude systeem dat gebaseerd is op het industriële model waarbij leerlingen in het one-size-fits-all-systeem allemaal hetzelfde onderwijs volgen. Vrijheid met de nadruk op persoonsvorming en socialisatie. Wie ben ik? Wat wil ik en wat kan ik? Vragen waar je pas echt antwoord op krijgt als de docent één op één tegenover je zit en écht met je in gesprek gaat. Deep listening noemt Peter Senge dat. En stel jezelf als docent altijd de vraag waarom je doet wat je doet en of dat echt in het belang van de leerling is.  Ik wil besluiten met een quote van Birgitta Ericson.