Geachte heer Arie Slob,

Van harte gefeliciteerd met uw nieuwe baan. U geniet als kersverse minister van onderwijs het meeste vertrouwen van de kiezer volgens een peiling van Eén Vandaag. Die mag u alvast in de zak steken! Ondertussen bent u begonnen aan een landelijke tournee om input te krijgen van mensen uit het werkveld en deze mee te nemen naar de beleidskamers in Den Haag.

Werkdruk en docentensalarissen voeren op dit ogenblik de boventoon in het (onderwijs)nieuws. Gevoelige punten waarover mijn collega’s zich terecht zorgen maken. Ik schrijf u aan omdat ik een ander belangrijk thema wil belichten: Het Maatwerkdiploma.

In 2015 kwam de VO-raad met een voorstel om een Maatwerkdiploma in te voeren. Dit is een diploma waarop per vak staat aangegeven op welk (referentie)niveau een leerling geslaagd is.

Het Maatwerkdiploma is een langgekoesterde wens van mij. Al ruim vóór 2015 speelde ik met dit idee (en met mij vele anderen). 18 mei jongsleden interviewde ik Paul Rosenmöller voor mijn onderwijsblog www.edukitchen.nl, omdat ik benieuwd was hoe de zaken er ondertussen voorstaan. Eén van de dingen die mij het meeste is bijgebleven uit dat gesprek is onderstaand schema.

Schermafbeelding 2017-11-06 om 21.45.02

Dit schema geeft de niveaus weer per vak van leerlingen in het eerste jaar van een kader/GT-klas op het Maarten van Rossem te Arnhem (gebaseerd op Cito-toetsen). De voornamen in het groen zijn leerlingen geïndiceerd op kaderniveau (vanuit de basisschool), de leerlingen in het rood op GT-niveau. Wat deze figuur uitstekend illustreert is de enorme diversiteit aan niveaus binnen een klas. U ziet per vak en zelfs per specifiek onderdeel of een leerling acteert op basis-(geel), kader-(groen), GT-(rood), havo-(paars) of vwo-niveau (blauw). Deze figuur heeft niet alleen betrekking op een school in Arnhem. Ook bij mij op school en scholen bij mij in de onderwijsgroep constateer ik deze diversiteit. Ik durf te beweren dat op iedere vo-school in Nederland deze diversiteit bestaat binnen een klas. Ik kan hieruit maar één conclusie trekken: Het huidige onderwijsstelsel doet geen recht aan deze diversiteit!

Leerlingen worden afgerekend op hun ‘slechtste’ vak en zelden tot nooit worden leerlingen uitgedaagd op het niveau te werken waarop ze daadwerkelijk zitten. Je zit immers ‘vast’ in een leerweg. Mavo = mavo en dan doe je ook maar meteen álle vakken op mavo-niveau. Nu weet ik dat ik een aantal scholen te kort doe, maar ik durf te stellen dat er op het leeuwendeel van de vo-scholen niet per vak wordt gekeken naar het maximale potentieel van een leerling.

En ja, we kunnen binnen het huidige systeem al versnellen, verbreden en verdiepen, maar toch wordt een leerling afgerekend op zijn slechtste vak. Zes vakken op havoniveau en één op kaderniveau? Dan ben je voor de wet nog steeds een kaderleerling. Knettergek, om maar even in duidelijk Zwols te zeggen. Dit moet en kan anders!

Gelukkig stemt het regeerakkoord hoopvol als het gaat om het maatwerkdiploma en dan doel ik op onderstaande alinea.

Het kabinet maakt voor leerlingen in het voortgezet onderwijs experimenten mogelijk om meerdere vakken op een hoger niveau af te ronden en daarmee toegang te krijgen tot specifieke vervolgopleidingen, mits zij voldoen aan de selectiecriteria van desbetreffende vervolgopleidingen. Het kabinet zal de gevolgen voor het civiel effect en mogelijk strategisch gedrag monitoren. Daarnaast start het kabinet een onderzoek naar de voor- en nadelen van een brede invoering van diploma’s met vakken op verschillende niveaus in combinatie met invoering van een brede selectie aan de poort bij vervolgopleidingen.”

 (Uit het regeerakkoord 2017)

Hoewel het maatwerkdiploma niet bij naam wordt genoemd kunnen we toch stellen dat deze alinea betrekking heeft op het maatwerkdiploma. Op dit moment maak ik een rondgang door Nederland om in gesprek te gaan met stakeholders over de wenselijkheid en de gevolgen van een maatwerkdiploma. Ik praat met politici, wetenschappers, bedrijfsleven, rectoren en bestuurders van universiteiten en hogescholen en merk dat de wens naar meer maatwerk in de hele keten aanwezig is. Ik pleit voor een maatwerkdiploma om de volgende redenen:

  1. Het stimuleert gelijkheid in klassen. Je kijkt immers niet meer naar leerlingen op basis van leerweg, maar kijkt specifiek naar ieder vak. Klassen deel je niet meer in op leerweg, maar op cognitieniveau per vak (als je dan toch moet indelen). Geen vergelijking tussen leerlingen in groep acht waarbij de één naar het vwo gaat en de ander naar basis. Iedereen begint in jaar één zonder vast te zitten in een leerweg. We praten dus niet meer over hoger onderwijs (havo/vwo) en lager onderwijs (mavo/vmbo).
  2. Het systeem zoals genoemd bij punt 1 zorgt voor een grotere diversiteit in klassen. U zag het schema met de gekleurde hokjes. In de regel zitten er op basis beroepsniveau meer mensen met een lagere sociaal-economische status. Deze leerlingen worden meestal geen hoogvliegers omdat ze de kans niet krijgen om bijvoorbeeld als basisleerling een vak op vwo-niveau te volgen. Begin eerst maar eens op basis beroepsniveau is dan het credo. Daarnaast blijkt uit onderzoek van de Onderwijsinspectie (De Staat van het Onderwijs, 2015/2016) dat leerlingen met lagere sociaal-economische status en bepaalde sociaal-culturele achtergronden een lager leerwegadvies krijgen van hun basisschool juist door die achtergrond. Deze kwalijke praktijk wordt door het maatwerkdiploma een halt toegeroepen.
  3. Meer diversiteit in klassen lost één van de grootste problemen in het onderwijs op: De toename van polarisatie, vooroordelen en stigmatisering van bevolkingsgroepen. Of we nou willen of niet, het huidige systeem is verzuiling ten top. Leerlingen met bepaalde demografische kenmerken zijn oververtegenwoordigd in bepaalde leerwegen en ontmoeten elkaar niet meer als ze eenmaal in een leerweg zitten. Dit zorgt voor onwetendheid en onbegrip naar bepaalde bevolkingsgroepen. Het loslaten van leerwegen zorgt ervoor dat Mohammed weer in de klas zit bij Gert-Jan en Fatima weer in de klas zit bij Henk en Ingrid. Zonde om dure integratieprogramma’s, burgerschapsprogramma’s en campagnes op de jeugd los te laten. Je schiet er niets mee op zolang we in leerwegen denken.
  4. Docenten hoeven niet meer op drie verschillende niveaus te differentiëren. Natuurlijk is het handig als je dat kan als docent, maar waarom zou je dat doen als het homogeniseren van cognitieniveaus per vak tot veel betere resultaten leidt? Hiervoor refereer ik graag naar het uitgebreide werk van professor Sigfried Engelmann die met zijn Directe Instructie methode en 40 jaar onderzoek heeft aangetoond dat het indelen van klassen op (referentie)niveau veruit het meest effectief is als het gaat om cognitieve output.
  5. Het geeft hogescholen en universiteiten beter inzicht in de kwaliteiten en vaardigheden van een leerling. Het huidige systeem zorgt op de meeste hogescholen en universiteiten voor een uitval in het eerste jaar van boven de 30%! (Blijkt uit jaarverslagen) Het huidige systeem is inefficiënt en verschrikkelijk kostbaar voor de belastingbetaler.
  6. Het invoeren van een maatwerkdiploma kost weinig geld in vergelijking met andere interventies zoals het studiehuis, passend onderwijs en de Tweede Fase waarbij miljoenen zijn verkwanseld aan dure consultants en hippe cursussen voor docenten die aan de oppervlakte een verandering teweeg lijken te brengen, maar zodra de cursus voorbij is draait onderwijzend Nederland de toko gewoon weer zoals dat de afgelopen 150 jaar ook het geval is geweest.

Het is aan u om het maatwerkdiploma middels wetgeving mogelijk te maken. Daarnaast is het zaak kritisch naar de verplichte urennormen te kijken en de definitie lestijd/onderwijstijd te herzien en aan te passen aan deze tijd. Als deze randvoorwaarden op orde zijn kunnen scholen zelf aan de slag met de invulling van hun maatwerkonderwijs, want dát kan u het beste aan de docenten zelf overlaten.

Uiteraard zijn er ook tegenstanders van een maatwerkdiploma. Zo vreest de Onderwijsraad voor de daling van de civiele waarde van het vo-diploma wanneer vakken op verschillende niveaus worden afgesloten. Het is belangrijk om deze argumenten goed tegen het licht te houden en in debat te gaan met de betrokken partijen. Aan het einde van deze maand zal ik dan ook in gesprek gaan met de voorzitter van de Onderwijsraad om te kijken onder welke voorwaarden een maatwerkdiploma wèl mogelijk is.

Natuurlijk mag de belangrijkste stakeholder niet over het hoofd gezien worden: De docenten zelf. Mijn artikelen en posts over het maatwerkdiploma hebben geleid tot tienduizenden views en commentaren uit het hele land. Daarmee heb ik nog geenszins draagvlak voor het maatwerkdiploma aangetoond aangezien louter voorstanders van zich laten horen. Kritische geluiden zijn dan ook noodzakelijk om tot een gedegen oordeel te komen.

Ik zou u graag bijpraten over dit onderwerp en de inzichten en meningen die ik heb verkregen door het interviewen van vele stakeholders op dit gebied met u delen. Graag onderzoek ik met u samen in hoeverre een maatwerkdiploma wenselijk en verantwoord is. Ik kan met mijn netwerk en achtergrond een waardevolle bijdrage leveren op dit vlak. U mag mij altijd bellen. Als ik niet opneem sta ik voor de klas, maar laat gerust een boodschap achter, dan bel ik u zo snel mogelijk terug.

Wat de uitkomst van deze brief ook zal zijn, doorgaan zal ik toch. Iedere dag word ik namelijk geconfronteerd met een onderwijssysteem dat niet optimaal recht doet aan de talenten van leerlingen. Het moet anders. Voor mijn leerlingen, voor mijn eigen kinderen en voor de generaties die volgen. U heeft hier een gouden kans om die ene minister te worden die écht een positieve en blijvende impact heeft gehad op het onderwijs. Die ene hervorming waardoor écht iedereen een betere kans heeft om talenten optimaal te benutten en te gaan voor het hoogst haalbare.

Arie Slob, de minister die het maatwerkdiploma mogelijk maakte. Arie Slob, die van dubbeltjes kwartjes en van kwartjes euro’s en van euro’s bitcoins maakte. Arie Slob, die minister die ervoor heeft gezorgd dat Ali, Fatima, Henk én Ingrid nu samen bruggen bouwen dwars door alle lagen van de Nederlandse samenleving vanuit gezamenlijke normen en waarden in plaats van muren optrekken tussen verschillende bevolkingsgroepen. Dit doen ze omdat ze in het Nederlandse onderwijs geleerd hebben dat diversiteit een kwaliteit is. Dit doen zij omdat zij elkaar in de basis van het Nederlandse onderwijs ontmoet hebben en niet meer uit het oog zijn verloren omdat het systeem ontzuild is en kinderen niet langer worden gescheiden en opgesloten in leerwegen. Samen bouwen zij aan een samenleving waarin we elkaar iedere dag weer letterlijk zíen, ontmoeten en waarderen om wie we zijn. Het Nederlandse onderwijs als bakermat voor respect, diversiteit, verscheidenheid, bescheidenheid, empathie en liefde voor de medemens en omgeving. Arie Slob, de minister die het maatwerkdiploma mogelijk heeft gemaakt. De minister waarbij de menselijke maat weer voorop staat. Het maatwerkdiploma: De enige èchte onderwijsvernieuwing waar we over 100 jaar nog met ontzag en respect over praten. Als u dát voor elkaar krijgt beste Arie Slob…tja, dan heeft u inderdaad de mooiste baan van de wereld.

Met vriendelijke groet,

Thijmen Sprakel

Docent & redacteur EduKitchen.nl